Vlinderbloemigen

een van de grootste families van Europa


redactie - Wilma van Oss


Vlinderbloemigen  (Leguminosae/Fabaceae)

In 2011 zal de rubriek Plant van de maand in het teken staan van de Vlinderbloemigen.
De Vlinderbloemen (Leguminosae of Fabaceae, beide wetenschappelijke namen worden gebruikt) is een van de grootste families van bloeiende planten in de wereld. Ook in Nederland is dit een familie met veel vertegenwoordigers. De belangrijkste inheemse geslachten, welke voor de geïnteresseerde leek zichtbaar en herkenbaar zijn en je ook in Dreumel zeker kunt aantreffen, zullen de komende maanden worden besproken.

 
Naamgeving

De Nederlandse naam Vlinderbloemigen is misleidend. De bloem lijkt niet op een vlinder. De bloemen worden wel bezocht door vlinders, maar dat is ook het geval bij een groot aantal soorten, welke niet tot deze familie horen.

De wetenschappelijke naam Leguminosae betekent groenten. En inderdaad horen een aantal veel gegeten groenten tot deze familie, zoals de bonen en de erwten. Fabaceae verwijst naar de boon.
 
Herkenkenmerken van de familie

Je kunt vertegenwoordigers van de familie herkennen aan de bloembouw. Er zijn vijf kroonbladeren. Het grootste blaadje (1), noemt men de vlag. De twee zijblaadjes (2) heten zwaarden en de twee bootvorming vergroeide blaadjes noemt men de kiel (3).


Ben je niet helemaal zeker van je zaak, kijk dan in de kiel (3). Zie je daar dan tien meeldraden (waarvan er negen zijn vergroeid), dan weet je zeker dat je te maken hebt met een lid van de familie van de Vlinderbloemigen.

 

De vruchten worden peulen genoemd en komen in allerlei vormen voor. De gewone vorm vind je bijvoorbeeld bij de erwt, boon en pinda.

Het bijzondere van de pinda is dat wanneer de peul zich in de bloem heeft ontwikkeld, de steel van de bloem langer wordt en zich de grond in boort. Onder de grond rijpt de vrucht. Ze worden daarom ook wel aardnoten/grondnoten genoemd.

Er zijn ook interessantere vormgevingen, zoals gekromde, gedraaide, gewonden peulen of peulen met haken.

De peulen hebben vaak een hoog eiwitgehalte en daarom zijn de peulvruchten belangrijke voedselplanten. Er is altijd op neergekeken omdat ze goedkope vleesvervangers zijn: wie geen vlees kon betalen at peulvruchten.

 

Winderigheid kan ontstaan na het eten van peulvruchten. De belangrijkste oorzaak is dat ze koolhydraten bevatten, die we niet zelf kunnen verteren. Maar de bacteriën in onze dikke darm wel en die produceren daarbij gas.

Omdat ze gemakkelijk zijn te kweken werden/worden ze ook als veevoer gebruikt. Voorbeelden zijn Luzerne, Voederwikke en de Klavers.
 

De Vlinderbloemigen leven samen met een schimmel die de stikstof uit de lucht bindt. Deze schimmel zit in knolletjes aan de wortels (de wortelknolletjes). De bacteriën zorgen voor extra eiwitten voor de plant en krijgen daarvoor in ruil koolhydraten. Vlinderbloemigen worden en werden om deze reden gebruikt als groenbemester.

 

 
Korte samenvatting van het voorafgaande
 

Dit is een plaatje uit een biologieboek van de erwt dat een prachtig overzicht geeft van alle kenmerken van de vlinderbloemigen.

Je ziet de bladeren, die zijn samengesteld uit meer blaadjes. Aan het eind zit er een rank. Deze rank hebben wel veel, maar niet alle familieleden.

Er is verder een afbeelding van de bloem (vlag, zwaarden, kiel en de vergroeide meeldraden) die karakteristiek is voor alle soorten van deze familie.

Dan de vrucht (peul) ook karakteristiek voor deze familie.

En dan de wortels met wortelknolletjes.

Links ernaast zie je een vruchtje (de erwt) die aan het uitlopen is.

 

 

Lupine

 
 

Lupinemeel, gemaakt van de zaden, wordt sinds de jaren negentig verwerkt in o.a. pasta’s, koekjes, pannenkoekenmeel.

Het is echter gebleken dat lupinemeel allergische reacties kan geven. Vanaf december 2008 is het daarom verplicht op etiketten van voedingsmiddelen te vermelden of er ook lupinemeel is gebruikt.

 
 

Brem

 
 

Van de twijgen van brem werden bezems gemaakt. In het verleden werd de vezel van de plant in tijden van schaarste gebruikt als vervanger van jute.

Volgens een oude legende zou brem door de Heilige Maagd vervloekt zijn omdat de openspringende peulen zoveel lawaai maakten dat zij de Heilige Familie bijna verraden hebben aan koning Herodes.

Pas op! De zaden zijn giftig!

 

 
 

Gouden regen

  Pas op! De peulen van de gouden regen zijn giftig! De boom is dus niet geschikt voor tuinen waar kleine kinderen en huisdieren in spelen