Echte koekoeksbloem

weer terug van weggeweest


redactie - Wilma van Oss


 

Echte koekoeksbloem (Silene flos-cuculi)

 
   

Naamgeving
De verklaring voor de soortaanduiding is: flos (Latijn) betekent ‘bloem’ en cuculi komt van cucilare (Latijn) en dat betekent ‘koekoek roepen’.

Kortom: ‘de bloem die bloeit als de koekoek roept’.

De Nederlandse naam is een vertaling van de wetenschappelijke naam.

Hieronder staat een legende die de naam verklaart.

Silene is een geslacht van de Anjerfamilie (Caryophylaceae).

   

Lang geleden woonde aan de rand van een wetering Silene, een mooie wijze heks, gekleed in opvallende roze gewaden. In die dagen leefde er ook de tovenaar Cuculus, een echte casanova. Hij liet zijn oog op Silene vallen en die viel als een blok voor hem. Cuculis verliet zijn vrouw en kind en trok in bij Silene.

Ze kregen samen een prachtige dochter. Al snel kwam er een nieuwe liefde in het leven van Cuculus en hij ruilde Silene voor haar in. Hun dochtertje miste haar vader enorm en was ontroostbaar, tot groot verdriet van Silene.

   
   

Daarom besloot zij dat Cuculus nooit meer een kind zo zou mogen kwetsen. Ze veranderde hem in een saaie, bruine vogel, die de hele dag als een kind zeurde om koekjes ‘koek koek, koek koek’. Daarom noemden de mensen deze vogel koekoek.

Onder vogels deed het verhaal van de ontrouwe Cuculus snel de ronde. En de vrouwtjes die toch nog vielen voor zijn charme legden (zwijgend) hun eieren in het nest van een andere vrouw met een zorgzame man.

   

Maar Silene stak de hand ook in eigen boezem. Ze schaamde zich diep dat ze met al haar wijsheid niet had beseft dat ze verliefd was geworden op zo’n slechte vader. Ze veranderde zichzelf in een plant met bloemen in haar lievelingskleur.

Op een zomerdag ontdekte de betoverde Cuculus, dat Silene zichzelf had veranderd in mooie roze bloemen. Hij was nog steeds zo woedend over zijn lot, dat hij de blaadjes van deze roze bloemen kapot trok. Tot vandaag de dag zien we dat de roze bloemen gerafeld zijn (zie herkenmerken hieronder).

En nog steeds spuwt de koekoek, als hij de kans krijgt, op haar. Daarom zie je in de bladoksels van deze bloem vaak wit spuugschuim zitten. Hierdoor zijn de mensen deze bloem de ‘echte koekoeksbloem’ gaan noemen.

   

Wij weten dat in dit schuim de 5 tot 7 mm grote larven van schuimcicade (Philaenus spumarius) zit. Deze larve zuigt zoals een bladluis het plantensap uit de stengel of de bladeren.

Deze cicaden vormen het schuim door lucht uit te ademen in vocht dat via de anus wordt uitgescheiden. Dit ‘koekoeksspog’ maken ze om de tere huid van hun larven te beschermen tegen uitdroging en tegen vijanden zoals spinnen, vogels en wespen. De larven blijven in het schuim tot het volwassen insecten met vleugels geworden zijn. Dit duurt 30 tot 100 dagen, afhankelijk van de temperatuur.

   

Groeiplaats
Echte koekoeksbloem
was vroeger in Dreumel massaal te vinden in de weilanden. Door bemesting  en drainage is de soort teruggedrongen tot sloot- en waterkanten. Wanneer je deze soort weer ziet verschijnen in graslanden, betekent dit dat er op die plaatsen het beheer meer gericht is op natuurontwikkeling en minder op productie.

   

Herkenkenmerken

 

Dag-, avond- en nachtkoekoeksbloem zijn koekoeksbloemen met een bloemkroon die minder diep is ingesneden (‘gerafeld’) dan die van de echte koekoeksbloem. We weten nu waarom!

De nachtkoekoeksbloem is heel zeldzaam en zul je in Dreumel zeer waarschijnlijk niet aantreffen. De andere twee vind je op vochtige tot droge, voedselrijke plaatsen met omgewerkte, voedselrijke grond, langs akkers, bermen en op braakliggende terreinen.

De soorten hebben twee types planten: met ‘slanke’ bloemen met alleen meeldraden en met ‘dikke’ bloemen met vruchtbeginsel en de stempels. Het zijn tweehuizige (= dioica) soorten.
   

Dagkoekoeksbloem (Silene dioca) heeft roze/lila bloemen. De naam verwijst naar het overdag openstaan van bloemen.

Avondkoekoeksbloem (Silene latifolia subsp. alba) heeft witte bloemen, zoals de naam al aangeeft. Ze zien er overdag verwelkt uit, openen zich volledig aan het eind van de middag.

 

 

Een (gecultiveerd) familielid van de koekoeksbloem, die uitgroeide tot symbool
In  juni wordt de Zilveren Anjer uitgereikt, een begeerd eremetaal voor hoeders van de Nederlandse cultuur. Deze anjer, een familielid van de koekoeksbloem, werd door een frats van een student het symbool voor het Nederlands verzet in de Tweede Wereldoorlog. Die student heette Bernhard en werd een Nederlandse prins.
 

 Deze prins Bernhard (voor jonge republikeinen, de opa van koning Willem Alexander) droeg bij iedere gelegenheid een witte anjer op de borst. Hij begon daar al mee in zijn studententijd. Dat was toen (in de jaren twintig van de vorige eeuw) heel modieus. Maar hij heeft hem nooit meer afgedaan en wel hierom.

Zaterdag 29 juni 1940, anderhalve maand na het begin van de Duitse bezetting, was prins Bernhard het  eerste lid van het Koninklijk Huis dat verjaarde. De Nederlandse bevolking greep spontaan die dag aan om hun grote onvrede met de bezetting te uiten.

 

   

In Amsterdam waren op 28 juni al bloemen gelegd bij het Emma-monument. Padvinders maakten van de bloemen een ‘B’ van Bernhard op het gazon. Een draaiorgel speelde er het Wilhelmus dat door de duizenden toeschouwers werd meegezongen.

In Den Haag droegen die dag veel mensen witte anjers en een oranje strikje. Ook werd  het felicitatieregister in paleis Noordeinde geopend. In de loop van de middag ontstond een enorme menigte bij het paleis.

Toen generaal Winkelman arriveerde om het register te tekenen, brak er een luid gejuich uit en werd het Wilhelmus ingezet. Er klonken kreten als ‘Leve de koningin’ , maar ook ‘Weg met de Duitsers’ en ‘Weg met Hitler’.

NSB’ers trachtten de bloemenhulde tegen te gaan, maar de padvinders verhinderden dat.

 

Minister van propaganda Joseph Goebbels was toevallig voor overleg in Den Haag en zag de volksoploop. Hij beval onmiddellijk deze demonstratie te stoppen en anders zou er geschoten worden door het Duitse leger. De vlaggen moesten ook direct worden binnengehaald en daar voortaan blijven.

En later volgden nog een aantal maatregelen tegen het Koninklijk Huis: zoals geen Wilhemus meer, portretten van de koningin uit alle openbare gebouwen, en straten vernoemd naar leden van het Koninklijk Huis een andere naam geven. Scouting werd een verboden organisatie en generaal Winkelman werd met zijn staf in krijgsgevangenschap afgevoerd.

 
Na het overlijden van prins Bernhard (2004) gingen veteranen tijdens het defilé in Wageningen met een witte anjer op de borst  lopen. Er werd een Stichting Anjer Veteranendag opgericht en jawel de witte anjer is nu een vast onderdeel van de veteranendag geworden. De stichting, die in 2007 is opgericht, hoopt dat de witte anjer net zo'n bekend symbool wordt als de klaproos (poppy) voor de Britten op Remembrance Day, wanneer alle gesneuvelde soldaten worden herdacht (zie ‘Plant van de maand’: november 2010).