main

Andere tijden, andere meiden

redactie: Jodi van der Giesen

nr.

Het aantal gevallen van onwettige kinderen, voortgekomen uit ongehuwde moeders, kwam in het begin van de 19^e eeuw heel wat vaker voor dan in de tweede helft. De meeste buitenhuwelijkse geboorten kwamen voor bij de volksklasse, zoals bij dienstmeiden, dagloonsters, spinsters en fabrieksarbeidsters. Vrouwen derhalve die, om de kost te verdienen, aangewezen waren op arbeid buitenshuis en die zich veelal de hand- en andere tastelijkheden van hun werkgevers moesten laten welgevallen op straffe van ontslag. Dochters van winkeliers en boeren overkwam zulks zeer zelden, aangezien zij “thuis”, respectievelijk in de winkel of op de boerderij moesten meewerken. En dochters uit de welgestelde klasse werden vaak vergezeld door chaperonnes zodra, en elke keer als, ze het ouderlijk huis verlieten.

Enige verbazing wekte het dus om al doende met het registreren van Dreumelse geboorteakten uit het jaar 1891, toch nog een geboorteakte tegen te komen waarop niet de echtgenoot van de moeder, maar een vader van zijn dochter, mogelijk met z’n ziel onder z’n armen, wordt genoemd als aangever van een geboorte.

Abram van der Stam, blijkbaar bij de bevalling tegenwoordig geweest (‘k geloof daar helemaal niets van) doet aangifte van de geboorte van Bastiaan Hendrikus van der Stam, zijnde een zoon van zijn dochter Bastiana Hendrika van der Stam. Een eerste kind, zou je zomaar denken, en in ieder geval het eerste onwettige kind van deze moeder dat in Dreumel werd geboren.

Een onderzoek naar en de registratie van Dreumelnaren vanaf anno-heel-lang-geleden zou die naam niet mogen dragen als hier geen verdere naspeuringen zouden worden gepleegd om te - proberen te- achterhalen waarom deze familie van der Stam pas in 1891 opduikt in de Dreumelse Burgerlijke Stand documenten. Eerst maar eens proberen te achterhalen wanneer deze onfortuinlijke Bastiana Hendrika werd geboren.

Dat blijkt te Zuilichem te hebben plaatsgevonden, op 21 november 1867. Ze was dus 24 toen ze beviel van Bastiaan Hendrikus.

Vervolgens maar eens uitzoeken of deze ongehuwde moeder ooit nog trouwde, aangezien het strikken van een toekomstige echtgenoot aanzienlijk bemoeilijkt wordt vanwege het gegeven dat je niet meer onbesmet, en moeder, bent.

Maar, redelijk snel al haar –en hun- trouwakte gevonden. Op 22 augustus 1896 treedt Bastiana Hendri(k)(n)a van der Stam in het huwelijk met Andreas Bernardus Maertzdorf.

Te doen gebruikelijk was het destijds dat de nieuwe echtgenoot het tot dan toe onwettige kind van zijn nieuwe echtgenote met ingang van hun huwelijk zou wettigen, zodat het kind de naam van de kersverse man van zijn moeder kon verkrijgen. Dus lijkt het logisch dat op deze trouwakte gemeld zou worden dat Bastiaan Hendrikus van der Stam, van de hierboven getoonde geboorteakte, met ingang van 22 augustus 1896 voor de rest van zijn leven Bastiaan Hendrikus Maertzdorf zou heten.

Echter …

… “En hebben comparanten verklaard een kind van het mannelijk geslacht, geboren te Wageningen, den zes en twintigsten juni achttienhonderdnegentig, ingeschreven in de geboorte registers der gemeente Wageningen, onder den naam van Willem, zoon van Bastiana Hendrina van der Stam, ongehuwd, bij deze als het hunne te erkennen en te wettigen daarvan aanteekening verzoekende op den kant der geboorteacte”.

Geen Bastiaan Hendrikus te bekennen, maar wèl … Willem (van der Stam), die in … Wageningen werd geboren en die … eveneens als buitenhuwelijks kind op deze wereld werd gezet. En zelfs de twijfelachtige eer kan claimen het éérste onwettige kind van Bastiana Hendri(k)(n)a van der Stam te zijn, omdat Bastiaan Hendrikus … te Dreumel … “pas” op 10 oktober 1891 werd geboren en Willem op 26 juni 1890! Dus Willem verkreeg als zijn nieuwe achternaam Maertzdorf en Bastiaan Hendrikus van der Stam niet??

Waarom eigenlijk niet, is de nu met nadruk te beantwoorden vraag?

Nou, hierom niet!

Bastiaan Hendrikus van der Stam heeft slechts twee maanden de achternaam van zijn moeder mogen dragen. Hij overlijdt op 16 december 1891.

Uiteraard werd door een gemeentelijk secretaris te Wageningen vlijtig gezocht naar de oorspronkelijke geboorteakte van Willem (van der Stam) en werd de “wettiging” op de “kant der Geboortetakte” bij geschreven.

“Het kind in nevenstaande akte ingeschreven is door Andreas Bernardus Maertzdorf en Bastiana Hendrina van der Stam, bij de voltrekking van hun huwelijk voor den Ambtenaar van den Burgerlijken Stand der gemeente Rheden, op den twee en twintigsten Augustus achttien honderd zes en negentig als hun kind erkend. De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand der gemeente Wageningen, get. Heiselink van Suchtelen (?)”.

Zes jaar lang heette Willem … van der Stam, maar vanaf 22 augustus 1896 is het plots Willem Maertzdorf geworden.

Daar bleef het trouwens niet bij, deze “tot de dood ons zal scheiden” verbintenis tussen een van der Stam en een Maertzdorf. Op de hierboven staande trouwakte kunnen we verder lezen dat de ouders van Bastiana Hendri(k)(n)a van der Stam … Abram van der Stam en Willemke Ekelman waren.

Weliswaar is het niet de bedoeling noch de opzet van deze artikelen om steeds verder van Dreumel af te dwalen, maar ja … Bastiaan Hendrikus was tenslotte, helaas slechts twee maanden kort, een rasechte Dreumelnaar. Zijn moeder was een Zuilichemse, die daarna lang genoeg in Wageningen had gewoond, en ook nog andere bezigheden had gehad, om daar moeder te kunnen worden van haar eerste onwettige zoon.

Ze was om voor altijd onduidelijke reden daarna naar Dreumel af komen zakken om hier haar tweede onwettige zoon geboren te laten worden, waarna ze …richting Rheden (niet ver van Arnhem) vertrok om daar in het huwelijk te treden met haar Andreas Bernardus Maertzdorf, die geboren werd in Gendt (niet ver van Nijmegen).

Bastiana Hendri(k)(n)a’s ouders woonden in Dieren (vlakbij Rheden) en …

… dat zou kunnen verklaren dat ook de broer van Bastiana Hendri(k)(n)a … Gerrit van der Stam trouwde in Rheden.

Eens zien of de trouwakte gevonden kan worden.

Dus Bastiana Hendri(k)(n)a van der Stam trouwde in Rheden op 22 augustus 1896 met Andreas Bernardus Maertzdorf en, drie jaar later, op 23 september 1899 trouwt haar broer Gerrit van der Stam, met Hendrina Maertzdorf, de … zus van Andreas Bernardus. “Keep it in the family” lijkt het motto!

Bastiana Hendrik(k)(n)a is, ondanks haar huwelijk met Andreas, niet erg gelukkig(er) met het baren en vooral in leven houden van haar en hun kinderen.

Het zusje van wijlen Bastiaan Hendrikus (van der Stam) en Willem eerst-van-der-Stam-en-zes-jaar-later-Maertzdorf, die Bastiana Hendri(k)(n)a en Andreas … Anna Cornelia hadden genoemd, overleed twee maanden na haar geboorte, op 31 december 1899. Te Huissen (Tegen Arnhem aan).

(Overigens … eerst Zuilichem … dan Wageningen … dan Dreumel … dan Rheden … dan Huissen ... opvallend veel woonplaatsen).

En dan … voeg hier Doesburg maar aan toe …

Het twééde zusje van wijlen Bastiaan Hendrikus (van der Stam) en van Willem eerst-van-der-Stam-en-zes-jaar-later Maertzdorf, die Bastiana Hendri(k)(n)a en Andreas óók Anna Cornelia hadden genoemd, overleed twee maanden na haar geboorte, op 5 november 1903, te Doesburg (Niet ver van Dieren en Rheden).

En dan … voeg hier Herwen en Aerdt ook nog maar aan toe …

Het derde zusje van wijlen Bastiaan Hendrikus (van der Stam) en Willem eerst-van-der-Stam-en-zes-jaar-later Maertzdorf en eerste zusje van wijlen Anna Cornelia, dat Bastiana Hendri(k)(n)a en Andreas … Bastiana Hendrina hadden genoemd, overleed negen maanden na haar geboorte, op 19 december 1911, te Herwen en Aerdt. (33 km vanaf Arnhem, 36 km vanaf Dieren, 28 vanaf Rheden).

En dan … oh ja, Rheden hàdden we al …

	… gaat het broertje van wijlen Bastiaan Hendrikus van der Stam, … … Willem eerst-van-der-Stam-en-zes-jaar-later-Maertzdorf … … trouwen, te Rheden. Op 16 december 1916, met Gijsbertje … Sukkel! De Rhedense gedigitaliseerde (scans van) trouwakten gaan helaas niet verder dan tot 1912, maar Genlias gelukkig tot naderbij in de geschiedenis van deze families en personen.
	En zo vindt Genlias toch ook nóg een broer van wijlen Bastiaan Hendrikus en Willem. Deze Martinus Johannes Maertzdorf trouwt op 23 augustus 1919 met Johanna van Schaik. Hij is dan 22 en zodoende geboren rond … 1897. Dat is één jaar nà 22 augustus 1896, de dag waarop zijn “ouders” trouwden. Toch eens nagaan of hij daadwerkelijk een biologisch kind was van óók Bastiana Hendri(k)(n)a van der Stam of slechts genen heeft geërfd van alleen Andreas Bernardus Maertzdorf … met een andere vrouw. Op naar de akten van de gemeente Dieren.
Oeps …
	Nou, dàt is een tegenvaller. Alleen, ‘k moet zeggen slechts, deze summiere gemeentelijke gegevens van Dieren staan online ter beschikking en zodoende kan de geboorteakte van Martinus Johannes Maertzdorf niet getraceerd worden. En hun trouwakte ook al niet, omdat immers de gegevens van Rheden niet verder gaan dan tot en met 1912.
En dan nog …

	Geheel onverwachts nóg een Maertzdorf nakomeling … Anna Cornelia Willemina Maertzdorf, die op 18 november 1922 trouwt met … … Willem van der Stam. Hè!!

Maar … (de 1^e ?) Willem van der Stam verkreeg officieel toch de achternaam Maertzdorf, nadat zijn biologische moeder in 1896 trouwde met Andreas Bernardus Maertzdorf.

Déze (2^e ?) Willem van der Stam heeft als vader … Abram van der Stam. Dezelfde vader, zo lijkt het althans, die op 10 oktober 1891 het Dreumelse gemeentehuis binnen wandelde om de onwettige geboorte aan te komen geven van (Bastiana Hendri(k)(n)a’s twééde onwettige kind) Bastiaan Hendrikus van der Stam!

Dat kàn toch niet dezelfde Abram van der Stam zijn?

De vader van Bastiana Hendri(k)(n)a van der Stam was getrouwd met Willemke Ekelman. Deze vrouw overlijdt op 18 september 1918 te Rheden (weer geen akte beschikbaar). Het is dus onmogelijk dat Abram van der Stam, maar nu als vader van de 2^e Willem van der Stam, dezelfde is als die van Bastiana van der Stam. De moeder van de laatstgenoemde Willem van der Stam heet immers Wilhelmina Hendrina van Schaik.

Of … Abram van der Stam snoepte van twéé walletjes en was met zowel Willemke Ekelman als met Wilhelmina Hendrina van Schaik getrouwd. Van zulk een - tot 1891 toe - ongeëvenaarde gebeurtenis is in Genlias totaal niets terug te vinden. Zèlfs geen “gewone” gegevens over het huwelijk tussen Abram van der Stam en Wilhelmina Hendrika van Schaik.

Wèl weer heel opmerkelijk … Twéé personen die Abram (en b.v. één van de twee geen Abraham) van der Stam heten en eveneens twéé van hun nakomelingen die allebei Willem heten.

Tenslotte dan nog dit … opmerkelijke document ….

Een ogenschijnlijk gewone overlijdensakte, waar, toen die opgesteld werd, de tekst links “op de kant” vanzelfsprekend nog niet aan toegevoegd was. Weliswaar wordt middels deze overlijdensakte aangegeven dat ene Abraham van der Stam op 26 mei 1896 te Rheden is overleden, maar déze Abraham van der Stam is, of was, getuigt deze akte, getrouwd met Wilhelmina Hegemans.

Maar de tekst in de marge van deze akte, vijf jaar nà deze overlijdensakte, vertelt een heel ander verhaal …

“Bij vonnis der Arrondissements Rechtbank te Arnhem van den twee en twintigsten April negentien honderd een, ingeschreven in de overlijdensregisters der gemeente Rheden over negentien honderd een, no. 129 is de verbetering gelast van de nevenstaande akte, in dier voege dat de daarin voorkomende voornaam van zijn vader Abraham zal worden veranderd in Abram en de voornaam en geslachtsnaam van zijne moeder Wilhelmina Hegemans worde veranderd in Willemke Ekelman. De Steeg, den 25 April 1901. De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand der gemeente Rheden (get.) Brandt. De Griffier bij de Arrond. Rechtbank,

Arnhem

27 April 1901”.

En zo zijn we toch weer uitgekomen bij vader van der Stam die in Dreumel zijn tweede onwettige kleinkind Bastiaan Hendrikus aan kwam geven. In 1891, slechts 5 jaar eerder dan zijn overlijden.

“Andere tijden, andere meiden, ander lijden”.