Huwelijk Clara van Wijk en Cornelis van Sonsbeek

door Henk van Sonsbeek - Veldhoven

In Dreumel met slechts 2250 inwoners in 1904 is door Clara Catharina van Wijk geboren 26 oktober 1880, de
nodige opschudding teweeg gebracht. Deze Clara was een dochter van Antonie van Wijk geboren op 6 januari
1843, overleden aldaar op 13 juli 1913 en Anna Maria Janssen, geboren op 9 mei 1841, overleden aldaar op 25
december 1903. Deze echtelieden zijn te Dreumel gehuwd op 12 februari 1874.

Na het overlijden van haar moeder woonde Clara  samen met haar vader Antonie en vier broers, te weten:

1) Johannes Hendrikus geboren 22 juli 1875,

2) Cornelis Franciscus geboren 1 februari 1877,

3) Hendrikus geboren 11 juni 1878 en

4) Wilhelmus geboren 26 mei 1882

in hun ouderlijk huis, Waalbandijk 18 (later omgenummerd in Waaldijk 47) in Dreumel. Op dat moment had nog
geen enkel kind van dit gezin het ouderlijk huis verlaten. Alle kinderen zijn geboren in Dreumel. Let wel: Clara was
de enige dochter.

Voor mij is het altijd onbegrijpelijk geweest dat zij noch door haar eigen familie noch door haar schoonfamilie noch
door de gemeenschap werd geholpen toen zij na het overlijden van haar man met 7 nog jonge kinderen achterbleef
in zo’n kleine gemeenschap als Dreumel, en waarom zij met haar kinderen moest gaan rondtrekken om te overleven.

Op het moment van overlijden was het oudste kind 15 jaar en het jongste kind 1 jaar. Daarom ben ik maar eens
gaan uitzoeken hoe dit gekomen is, temeer daar ik bij het genealogisch onderzoek van de familie van Sonsbeek in
haar trouwacte met Cornelis Antonius van Sonsbeek bij punt 4 las: Acte van tusschenkomst van den Heer
Kantonregter te Druten opgemaakt volgens artikels negenennegentig en volgende van het Burgerlijk Wetboek in
dato negenentwintig October negentienenhonderdvier.

Deze Clara Catharina, 24 jaar oud,had verkering met Cornelis Antonius van Sonsbeek, geboren te Dreumel op 12
augustus 1872, wonende aan de Lageweg 442 (later omgenummerd in 480 en 497). Zij wilden in 1904 gaan
trouwen.  

Op basis van de toen mij ter beschikking staande informatie heb ik voorzichtig geconcludeerd dat vader Antonie
geen toestemming gaf voor het huwelijk, omdat hij zijn enige dochter na het overlijden van zijn echtgenote thuis
wilde houden om het huishouden te doen voor hem en zijn 4 nog thuis wonende zonen.

Om vast te stellen wat de werkelijke reden van haar gang naar de kantonrechter was ben ik in archieven gedoken
en heb ik de betreffende documenten boven water gehaald.

Allereerst ontdekte ik dat Clara bij de burgemeester van Dreumel een verklaring van onvermogen heeft gehaald,
gedateerd 15 oktober 1904, zodat het vragen om toestemming voor huwelijk bij de kantonrechter in Druten gratis
zou worden behandeld (gratis geregistreerd te 17 Oct. 1904 Deel 19 folio 96 Verso-VAK2 van blad G).

Wij Mr Johannes Ignatius Hubertus Hoeben, kanton-
rechter te Druten

Gehoord het mondeling aan ons gedaan verzoek door Clara
Catharina van Wijk, wonende te Dreumel, oud 23 jaar, onze
tusschenkomst inroepende tot het aangaan van een huwelijk met
Cornelis Antonius van Sonsbeek, oud 32 jaren, landbouwer, wonende
te Dreumel, waartoe door haar vader Antonie van Wijk de toe-
stemming wordt geweigerd.

Gezien het extract uit de registers van geboorte acten der gemeente
Dreumel, daarbij overgelegd en waaruit blijkt dat op den 26 October
1880 te Dreumel is geboren Clara Catharina van Wijk dochter van
de echtelieden Antonie van Wijk en Anna Maria Janssen
Gezien art. 100 BW
Bepalen dat
1^e Antonie van Wijk, landbouwer, wonende te Dreumel,
vader van de requirante
2^e Clara Catharina van Wijk, wonende te Dreumel, requirante
voor ons zullen verschijnen op Zaterdag den 29 October 1904
des voormiddags om elf uur in het locaal voor gewone rechtzittingen
in het ambtshuis te Druten, ten einde alsdan alle dusdanige ver-
togen, welke zij in hun wederzijds belang noodig of oorbaar
zullen achten , door ons te hooren doen omtrent het voorgenomen
huwelijk van Clara Catharina van Wijk met Cornelis Antonius
van Sonsbeek, beiden genoemd, tot welke voltrekking de sub
1 genoemde weigert zijne toestemming te geven.

Bevelen dat de sub 1 en 2 genoemden bij deurwaarders exploit
zullen worden opgeroepen om op tijd en plaats gemeld voor ons te
verschijnen

Verstaan dat ten deze kosteloos zal worden geageerd op grond van
onvermogen van de verzoekster blijkens hierbij overgelegd bewijs
van onvermogen, afgegeven door den Burgemeester der gemeente
Dreumel den 15 October 1904

Gedaan te Druten, den 19 October 1904

                                                                     De kantonrechter voornoemd
                                                                     /get/ J.I.H.Hoeben   

Gratis geregistreerd te Druten, den zeventienden
October negentienhonderd vier deel 29 folio 94, verso vak
2 een blad geen renvooi.

                                                                     De Ontvanger
                                                                      /get/ van Till

Het exploot van de deurwaarder luidt als volgt:

In den jare 1900 en vier, den negentienden October
Op last van den Edel Achtbaren Heer Kantonrechter te
Druten

Heb ik Karel Willem Kelly, Deurwaarder bij het
Kantongerecht te Druten, wonende aldaar
                              Opgeroepen
1^e Antonie van Wijk, landbouwer, wonende te Dreumel
aan zijn woning mijn exploit doende en sprekende aldaar tot
hem in persoon
2^e Clara Catharina van Wijk, wonende te Dreumel, aan
hare woning mijn exploit doende en sprekende aldaar tot
haar vader Antonie van Wijk, huisgenoot,
Om te verschijnen ten tijde, ter plaatse en ten einde als in
bovenstaand bevelschrift is vermeld.

En ten einde de geïnsinueerden hiervan geene on-
wetendheid zouden kunnen voorwenden, heb ik deurwaar-
der exploit doende en sprekende als boven aan ieder
hunner een afschrift van bovenstaand bevelschrift en van
dit exploit gelaten.

De kosten zijn nihil.        

                                                   /get/ K.W.Kelly
                                                   Deurwaarder

Gratis geregistreerd te Druten den twintigsten
October 1900 en vier deel 37 folio 96 verso vak 1 een
Blad geen renvooi

                                                  De Ontvanger
                                                  /get/ Van Till

Onderstaand volgt de letterlijke tekst van het proces-verbaal dat naar aanleiding van deze zaak is opgemaakt:

Heden den negen en twintigsten October negentienhonderd
en vier, verschenen voor Mr. Johannes Ignatius Hubertus
Hoeben, Kantonrechterr te Druten, bijgestaan door den
Griffier Mr. Johannes Cornelis van Sonsbeeck, Clara
Catharina van Wijk, zonder beroep wonende te Dreu-
mel, die verklaarde dat zij voornemens is een wettig
huwelijk aan te gaan met Cornelis Antonius van Sonsbeek
oud 32 jaar, landbouwer , wonende te Dreumel
dat zij meerderjarig is blijkens een extract uit het register
van geboorte acten der gemeente Dreumel, doch den vollen ouder-
dom van 30 jaren nog niet heeft bereikt
dat zij alsoo tot het aangaan van bedoeld huwelijk de toestem-
ming van haar vader noodig heeft, die om volgens meening
van de comparante ongegronde redenen weigert die toestemming te
geven, weshalve zij tot het aangaan van dit huwelijk onze tusschen-
komst verzoekt;

Antonie van Wijk, vader van de comparante hoewel overeen-
komstig ons bevelschrift van den 17 October 1904 bij exploit
van den deurwaarder K.W.Kelly te Druten den 19 October
daarna, waarbij hem tevens de door ons gegeven beschikking
mede het verzoek van de comparante inhoudende is betee-
kend opgeroepen om op heden te verschijnen , is in gebreke
gebleven aan die oproeping gevolg te geven.

De comparante verzoekt van niet verschijning acte, welke
haar wordt verleend.
Waarvan dit proces-verbaal krachtens onze vermelde be-
schikking op ongezegeld papier is opgemaakt en door ons
Kantonrechter met den Griffier beteekend.

/get/ J.C. van Sonsbeeck          /get/ J.I.H. Hoeben    

Nu komt deze gang van zaken bij een huwelijk van bovengenoemde personen als onwaarschijnlijk voor. Bij het
verschijnen van Boek 1 van het Nieuw Burgerlijk Wetboek in 1970 werd het nieuwe personen- en familierecht
ingevoerd. Tot deze datum luidde een van de voorwaarden voor het aangaan tot een huwelijk in Boek 1 art. 99 als
volgt:

‘Een meerderjarig wettig kind moet tot zijn dertigsten verjaardag tot het aangaan van zijn huwelijk de toestemming verzoeken van zijne ouders, voor zooverre zij hunnen wil kunnen verklaren en voor zoverre zij op het tijdstip, dat zijne
minderjarigheid eindigde, niet van het gezag over hem waren ontzet. Wanneer het deze toestemming niet
verkrijgt, kan het de tusschenkomst inroepen van den kantonregter van zijne woonplaats, of – bij gebreke
daarvan – van zijne verblijfplaats’

Bij het lezen van het proces-verbaal was mij de gang naar de kantonrechter nog niet duidelijk.

Artikel 100 van het oude Burgerlijke Wetboek luidt als volgt:
Binnen den tijd van drie weken, te rekenen van den dag waarop het verzoek van den dag waarop het verzoek aan
den kantonregter is gedaan, zal deze voor zich doen verschijnen den vader en de moeder, mitsgaders het kind,
ten einde hun alle zoodanige vertoogen te doen als hij in hun wederzijdsch belang zal oirbaar achten. De
kantonregter zal een proces-verbaal van de verschijning der partijen opmaken, zonder daarbij de redenen op te
geven welke door haar over en weder zijn aangevoerd.

Bovendien luidt artikel 101:
Indien noch de vader noch de moeder verschijnt, zal tot het huwelijk worden overgegaan op de vertooning der
akte, waaruit de niet-verschijning blijkt.

Uit bovenstaand proces-verbaal blijkt dat dochter Clara Catharina van Wijk wel, maar haar vader Antonie niet is
verschenen bij de kantonrechter op zaterdag 29 Oktober 1904 des voormiddags om elf uur bij de kantonrechter in
Druten om zijn standpunt toe te lichten. Daarom heeft de kantonrechter meteen zijn toestemming voor het huwelijk
gegeven en heeft hij vader Antonie buiten spel gezet.

Clara van Wijk en Cornelis Antonius van Sonsbeek hebben naar aanleiding van bovenstaande uitspraak er geen
gras over laten groeien en zijn meteen in ondertrouw gegaan.

Na de noodzakelijke afroepen op de Zondagen den zesden en den dertienden November dezes jaars (1904) is
het huwelijk den drieentwintigsten November 1904 voltrokken.

Op deze datum zijn zij aan de Waalbandijk 13 (omgenummerd naar Waaldijk 47) gaan wonen. Getuigen bij hun
huwelijk namens Clara waren haar broers Hendrikus Johannes van Wijk, oud zesentwintig jaren en Cornelis
Franciscus van Wijk, oud zevenentwintigtig jaren. Haar jongste broer Wilhelmus geboren 26 mei 1882 is bij hen
ingetrokken.

In het gezin van Cornelis Antonius en Clara Catharina van Sonsbeek-van Wijk werden de volgende kinderen
geboren:

1) Martinus, 7 december 1905, overleden te Eindhoven 27 juni 1980.
2) Wilhelmus Johannes, 25 mei 1907, overleden te Eindhoven 18 december 1967.
3) Wilhelmina Maria, 25 januari 1909, overleden te Bladel, 25 oktober 1986.
4) Antonius Cornelis, 9 februari 1911, overleden te Eindhoven 2 oktober 1965.
5) Anna Maria, 1 februari 1915, overleden te Boekel 6 februari 1995.
6) Johannes Cornelis, 15 april 1917, overleden te Eindhoven 9 november 1969.
7) Catharina Maria, 4 februari 1919, overleden te Best 1 oktober 2008.

Opmerking : Op 28 juni 1913 is ene Johannes Hendrikus bijgeschreven in dit gezin. Zijn naam is doorgehaald
zonder enige verklaring daarbij.

Helaas werd echtgenoot en vader Cornelis Antonius zodanig ziek dat hij zijn boerenbedrijfje niet meer kon
verzorgen. Volgens de overlevering leed hij aan ernstige vermoeidheid. Hij kreeg het advies van de huisarts donker
bier te drinken. Zeer waarschijnlijk leed hij aan leukemie. Hij is aan zijn ziekte gestorven op 6 Maart 1921.

De oudste zoon Martinus was toen 15 jaar oud, te jong om het bedrijfje voort te zetten en daarmee het gezin te
onderhouden. Volgens overlevering heeft hij nog even voor een grijpstuiver bij een ‘van Sonsbeek-oom’ gewerkt.
Ook had de huisarts geregeld dat Clara voor haar en haar gezin een uitermate klein beetje geld van het Armbestuur
kreeg om in leven te blijven. Sociale voorzieningen zoals nu bestonden toen nog niet.

Er moest dus iets gebeuren. Clara verkocht haar boerderijtje aan de Waalbandijk 13. Vanuit Waalbandijk 13 in
Dreumel is zij op 18 april 1925 verhuisd naar Haalderen, B143 (bij Bemmel). Deze woning behorende bij een
steenfabriek met een buitendrogerij waar haar kinderen konden werken was dermate slecht dat zij op 4 mei 1926 is
doorverhuisd naar Methorsterweg 17 in Rheden, eveneens voor het werken op een steenfabriek met een
buitendrogerij. Hier kreeg het gezin een woning van betere kwaliteit ter beschikking.

Een wrange maar voor die tijd normale toestand was, dat dochter Wilhelmina Maria geboren 25 januari 1909, tot 26
november 1926 ingeschreven staat als steenfabriekarbeidster. Als de stenen gedroogd waren werden deze door
meisjes en vrouwen onder afdakjes gestapeld. Vanaf deze laatste datum was zij kennelijk oud genoeg om bij het
hoofd der school in Angeren te gaan dienen.

Op advies van Bernard van Deursen verhuisd voor werkgelegenheid voor zijn gezin uit Dreumel en dan reeds
woonachtig te Best, is Clara met haar op dat moment thuis wonende kinderen op 20 Februari 1930 verhuisd naar
Best. In Best was een steenfabriek met een binnendrogerij met stookoven. Daarin werden de stenen binnen
gedroogd en met vuur in een oven gebakken, waardoor men het hele jaar kon werken. Dit in tegenstelling tot
buitensteenovens waar de werkmogelijkheden afhankelijk waren van de weersomstandigheden. Bovendien waren
in Best de BATA-schoenfabrieken en in Eindhoven PHILIPS gevestigd.

Bernard van Deursen is in Best gemeenteraadslid en wethouder geweest.

Zij heeft in Best met haar gezin gewoond op de locaties C193, Dorp C4, E27, C198, D32b en D94c. De hoofdletters
duiden de wijk aan en de nummers + achtervoegsels het betreffende huis.

Op 8 juli 1956 is zij overleden in huize Nazareth in Best.

Helaas kan dit verhaal niet voorzien worden van foto’s of ander toelichtend materiaal. Voor zover mij bekend is er
geen enkel foto van Clara beschikbaar. Behalve de woonlocaties in Best bestaan de genoemde huizen en
steenovens niet meer. 

Henk van Sonsbeek, zoon Wilhelmus Johannes van Sonsbeek, zoon van Clara van Sonsbeek- van Wijk.